Görsel betimleme: Görselde Alice’in Harikalar Diyarındaki Maceraları kitabı için Pelin Kırca’nın çizdiği, sandalyede oturan çift başlı insan yer alıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: medium none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Merak, “bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan istek”, “bir şeyi edinme, yapma, bir şeyle uğraşma isteği”, “düşkünlük, heves” ve “kaygı, tasa” anlamlarına geliyor. Herhangi bir şeyleri yapmak için duyduğumuz uğraşma isteği beraberinde kaygı ve tasayı da getiriyor muhakkak. Ancak tüm bu tanımlar da merakı tanımlamak için eksik kalıyor.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Bence merak bir kelimeyle ifade edilebilecek kadar kısıtlı bir şey değildir. İçinde heyecan, üzüntü, mutluluk, istek gibi pek çok duygu kavramını barındırır. Belki de tüm bu duyguların doğru noktada buluşan bir yansımasıdır. Günümüzde çok sık karşılaştığım ilgi alanıyla ilişkilendirilmesini doğru bulmuyorum. Yoksa yalnızca bir veya birkaç alanda ‘meraklı’ olabileceğimiz düşünülür ve bu bizleri kısıtlar.” - Büşra Gürtürk, Ulus Özel Musevi Okulu Sınıf Öğretmeni</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Merakın içinde aslında her yönüyle -fiziksel, duygusal, kavramsal- büyüme isteği ve arzusu vardır gibi geliyor bana. Anlama ve anlamlandırma ihtiyacı, bildiğini kendini onaylama ya da kendi dışında birileri tarafından onaylanma, derinleştirme, karşılaştırma, güveni alma bildiklerini, bilinmeyene ulaşma motivasyonu gibi geliyor bir taraftan. Bu sadece bilmeyle alakalı değil ama hem aklımızın hem ruhumuzun hem duygularımızın ve fiziksel kapasitemizin büyümesi, derinleşmesi, yoğunlaşması için bir aslında hormon, bir enzim, bir elektromanyetik dalga gibi kendimce bir tanım yapacağım merak dediğimiz şeye.” - Murat Günel, Koç Okulu Genel Müdürü - Meraklı</blockquote>Hiçbirimiz merakı hayatımızdan çıkarmıyoruz. Günlük hayatta merak ettiğimiz şeyleri düşünmek istesek aklımıza pek çok şey gelebilir. Hayatımızdan çıkan bir kavram olmasa da merak duygusu üzerine derinlemesine düşünmediğimizi, merakımızın peşinden gitmediğimiz için kendimize “uzak” geldiğini düşünebiliyoruz. Halbuki merakın neye benzediğinizi şöyle bir düşünsek aklımıza ayna, mirket, gökyüzü, bulut, matruşka, kuş gibi birçok farklı şey gelebilir.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Merak büyülü bir şeydir, öğrenmenin hazzını yaşatır, icat çıkarttırır. Hatta çok iddialı olmayacaksa hayatı anlayabilmek ve yaşamaktan tat alabilmek için bir sebeptir.” - Sedanur Ünlüoğlu, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni - Okul İdarecisi</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Merak keşiftir, harekete geçmedir, yaşam enerjisidir. İnsanı araştırmaya, problem çözmeye, eleştirel düşünmeye sevk eden itici güçtür." - Umay Aktaş Salman, Araştırmacı</blockquote>Merakın&nbsp;ne olmadığı sorusuna paydaşlarımızın verdikleri cevapları sizlerle paylaşmak istiyoruz:&nbsp;“Başka birinin bir şeyi dayatması, beklenti oluşturması, zorlaması, tehdit oluşturması değil merak. Görmediğin, görmek istemediğin, senin tarafından oluşturulmayan şeylere itilmek de değil. Özünde olandan uzaklaştırılmak da değil, gibi tanımlayabilirim.” - Murat Günel, Koç Okulu Genel Müdürü - Meraklı"Merak korkulacak bir şey değildir, başımıza iş açmaz, başa bela hiç değildir.” - Umay Aktaş Salman, Araştırmacı Tüm bu tanımlamalar, duygular ve düşünceler, paydaşımız Betül Çiçek’in söylediği gibi neden sorusuna götürüyor bizleri.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Bence merak temelde bir 'neden?' sorusudur. Ancak bu sadece bir şeyin sebebini anlamak için sorulan bir soru değil. Temelde merakın odağından yola çıktığımız bir anlam arayışıdır ve bu anlam arayışı da bence hakikati öğrenmek yolunda çaba sarf etmek demektir.” Betül Çiçek, Stratejist</blockquote>

Merak, “bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan istek”, “bir şeyi edinme, yapma, bir şeyle uğraşma isteği”, “düşkünlük, heves” ve “kaygı, tasa” anlamlarına geliyor.

Merak nedir (ve ne değildir)?


Görsel betimleme: Görselde Alice’in Harikalar Diyarındaki Maceraları kitabı için Pelin Kırca’nın çizdiği Alice, kanatlı kuş ve kaplumbağa birlikte dans ediyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: medium none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çocukların meraklarının peşinden gidebilmeleri ve merak ettikleri soruları sorabilmeleri için yargılanmadıkları, meraklarının karşılıklarını doğru yöntemlerle bulabildikleri, bilgiyi araştırıp teyit edebildikleri, farklı kaynaklardan beslenebildikleri, araştırırken teşvik ve takdir edildikleri eğitim ortamlarını yaratmak önemli. Evde, okulda, yaşamın içinde merakı teşvik etmemizi sağlayan iyi örnekler var.Çocukların öğrenme merakını artırmayı hedefleyen, öğrenme süreçlerini zenginleştirmek ve eğlenceli hale getirmek amacıyla araştırma temelli etkinlikler, ders programları ve yayınlar hazırlayan Araştırmacı Çocuk Merkezi, <a fr-original-style="" href="http://www.arastirmacicocukmerkezi.org/arastirmaci-cocuk-dergisi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Araştırmacı Çocuk Dergisi&nbsp;</a>ve <a fr-original-style="" href="http://www.arastirmacicocukmerkezi.org/arastirmaci-ogretmen-dergisi" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Araştırmacı Öğretmen Dergisi</a> ile yıl boyunca besleyici kaynaklar yaratıyor.&nbsp;Türkçede merakla ilgili söylenmiş tek bir olumlu atasözü olmamasından alınan ilhamla Eğitim Reformu Girişimi ve Çınar Yayınları'nın işbirliği, Öğretmen Ağı Değişim Elçilerinin merakı teşvik eden çözümlerinden oluşan içerik desteğiyle hazırlanan "Meraklının El Kitabı" çıktı. Meraka ilişkin illüstrasyonlar, onlarca merak atasözü ve etkinlik içeren "<a fr-original-style="" href="https://www.cinaryayinlari.com/meraklinin-el-kitabi-kolektif" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Meraklının El Kitabı</a>", çocukların ve yetişkinlerin merak duygusunu tazeliyor. &nbsp;Manifestosu’nda anlamayı, anlaşılmayı, merak etmeyi ihtiyaç olarak kabul eden, “eğitimci”yi merak eden, öğrenmeye fırsat sunan, keşfetmeye eşlik eden, soru soran kişiler olarak tanımlayan Hayal Gücü Merkezi, <a fr-original-style="" href="http://www.hayalgucumerkezi.com/sor-kesfet-uret" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Soru Merak Kütüphanesi</a> ile çocukların soru ve meraklarının analizi doğrultusunda çocuklarla birlikte eğitim süreçlerini, içeriği, müfredatı yeniden tasarlıyor.&nbsp;Paydaşlarımıza “Çocukların merakını uyandıracak ideal bir ortam tanımlayacak olsanız bu ortam nasıl olurdu?” diye sorduk:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“‘Ortam’ dediğimiz şey aslında evinizin ortamı gibi masamızdan kitaplara, mutfağın girişinden, kapıdaki paspasa kadar aklımızın, duygularımızın ve inandığımız doğru şeylerin bir yansıması. Dolayısıyla, her türlü ortam insan zihninin bir yansıması. Bu yüzden ortamı konuşmadan önce o ortamı oluşturan insanların zihinlerini konuşmak lazım. Ortamı kurgulayan ve yaratan eğiticinin çocuğun aklına ve gelişimine dair epistomolojik ve ontolojik pozisyonlanması önemli. ‘Ben çocuğu nasıl algılıyorum, öğrenmesini nasıl görüyorum? Merak bu öğrenme sürecinin neresinde duruyor?’ sorularını sormalı ve tartışmalıyız.” - Murat Günel, Koç Okulu Genel Müdürü - Meraklı</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Yetişkinlerin yargılarını, önyargılarını çocuklara dayatmadıkları, onların fikirlerini, sorularını törpülemedikleri, geçiştirmedikleri, susturmadıkları her ortam merakını uyandırmak için yeterli. Çocukların birey olarak kabul edildiği ve var olabildikleri, katılım haklarını kullandıkları her ortam merakın yeşermesi için önemli. Böyle bir ortamın önündeki en büyük engel ise yetişkin bakış açısı; &nbsp;Çocuğu birey olarak görmeyen, 'eksik vatandaş' olarak gören, yalnızca büyüdüğünde 'geleceğimiz' varsayan algı en büyük engel. Yaşadığımız gezegen ve doğa ise başlı başına çocukların merakını uyandıracak en ideal ortam.” - Umay Aktaş Salman, Araştırmacı</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Bir çocuğun merakını uyandırmak, onun kendi içgüdülerine güvenmesini ve her daim bir anlam arayışında olmasını teşvik etmek demek olduğunu düşünüyorum. Soru sorma özgürlüğü de buna dair çocuklara verilebilecek en değerli araçlardan biri. Benim için ideal bir ortam 'çok soru sorma','kediyi merak öldürür' gibi kalıplaşmış cümlelerin kurulmadığı, meraklarından tetiklenen keşif sürecinde kaybolan çocukların çok soru sormalarının olumsuz algılanmadığı ve çocukların özgürce kendilerini ifade edebilecekleri bir yer olurdu.” - Betül Çiçek, Stratejist</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Çocuklar çok naif varlıklar, unutkan gibi görünseler de aslında kendilerine yapılan hiçbir davranışı göz ardı etmiyorlar ve beslediğiniz her duyguya karşılık veriyorlar. Bir de onlar için güvenli ve huzurlu bir ortam sağlanırsa meraklarını göstermekten hiç çekinmiyorlar. Ama buradaki püf nokta onları birey olarak kabul etmek ve meraklarını gidermek adına yaptıkları girişimleri beslemek. Kendini güvenli ve huzurlu hisseden bir çocuk için hayatta bir engel yok bence. Bakım verenler aslında çok özel bir çaba sarf etmeden sadece bunu yapsalar çocukların yaratıcılığı beraberinde özgüveni ve belki de en önemlisi yaşama sevinci artar.” - Sedanur Ünlüoğlu, Edebiyat Öğretmeni - Okul İdarecisi</blockquote>

Evde, okulda, yaşamın içinde merakı teşvik etmemizi sağlayan iyi örnekler var. 

Eğitim ortamlarında merakı nasıl teşvik edebiliriz?

Görsel betimleme: Görselde Alice’in Harikalar Diyarındaki Maceraları kitabı için Pelin Kırca’nın çizdiği Alice, tavşan deliğine doğru düşüyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: medium none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Eğitim ortamlarında merak ettiklerimizi paylaştığımızda karşılaştığımız tepkileri düşünsek aklımıza neler gelir? Zamanımızın birçoğunu geçirdiğimiz eğitim ortamlarında, kendimize, başkalarına, çevreye, dünyaya, olağandışı şeylere, hayallere dair birçok duygu ve düşünceyi bir arada yaşıyoruz. Bazen bunları düşünürken ya da hissederken güvenli alanlarımızdan çıkmamız gerekebiliyor. İfade etmek için de güvende olduğunuz alanlara ihtiyaç duyuyoruz. Merak da bu noktada eğitim için temel unsurların başında geliyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Merak duyulan şeyler hayatın her alanında oluşabilir. Öğrencilerin karşılaştıkları bir şeyi evde bakım verenlerle veya okulda öğretmenlerle paylaşabilmesi ve bu ifade biçimlerine aldıkları yanıtlar onları besler. Güvenli bir iletişim ortamında bu durum her zaman öğrenmeyle sonuçlanır.” - Büşra Gürtürk, Ulus Özel Musevi Okulu Sınıf Öğretmeni</blockquote>Merak, eğitimin tüm paydaşları için önemli bir duygu ve motivasyon kaynağı. Öğretmenlerin yaratıcı özgüvenlerini artırması, mesleki doyumu hissetmelerine; öğrencilerinse güven ortamında olduklarını hissetmesine, düşüncelerinin değerli olduğunu görmelerine alan açıyor. Bakım verenler de kurdukları iletişim ile çocukların yaratıcılıklarını görünür kılmayı sağlayabiliyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Eğitimde merak etmeyi bıraktığım an bence bu mesleği de bırakmalıyım. Değişen dünyada değişime en çok ayak uydurması gereken meslek grubundayım bence. Sürekli yenilenen ve tazelenen öğrencilerimle her gün yeni bir şey öğreniyorum.” - Sedanur Ünlüoğlu, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni - Okul İdarecisi</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;"> </blockquote>

Pelin Kırca ile ilgili hikayeler